Rijkswaterstaat heeft langsdammen aangelegd in de Waal, waardoor een hoofdgeul en een nevengeul zijn ontstaan. Doel is om meer grip te krijgen op de verdeling van water, zand en flora en fauna in het systeem en daarmee de rivier duurzaam te beheren. De resultaten worden gemonitord, gemeten en gedeeld via WaalSamen.
Langsdam
In 2015 heeft Rijkswaterstaat in de Waal, tussen Wamel en Ophemert, over een lengte van 10 kilometer in twee bochten drie langsdammen aangelegd. Deze dam ligt evenwijdig aan de oever, waardoor een hoofdgeul en een nevengeul ontstaan. De kribben achter de dam zijn verwijderd.
Kribben, uitsteeksels van basaltblokken dwars op de oever, houden de vaargeul op diepte. Door uitschuring van de vaargeul zijn ze relatief hoger komen te liggen. Dat vertraagt de doorstroming van de rivier. De langsdammen zouden een gunstig effect kunnen hebben op de doorstroming van de rivier en tegelijkertijd de vaargeul op diepte houden. In het ontwerp van de langsdammen is ook rekening gehouden met de ‘ijs-breek-functie’ die kribben hebben.
WaalSamen
Langsdammen hebben niet alleen effect op de doorstroming en vaargeul. Op vele andere functies van een rivier kunnen ze effect hebben, positief dan wel negatief. Natuur, visstand, scheepvaart, recreatie en recreatievaart kunnen veranderen met de aanleg van langsdammen. Om effecten in beeld te brengen is de samenwerking WaalSamen ontstaan. Deze houdt zich bezig met de planning en uitvoering van monitoringsactiviteiten. Rijkswaterstaat, BLN-Koninklijke Schuttevaer, Hengelsport Federatie Midden Nederland, Sportvisserij Nederland, Deltares, TU Delft, Universiteit Wageningen, Radboud Universiteit en Universiteit Twente brengen, samen met River Care, de effecten van de langdammen voor recreatie, natuur en (vaar)veiligheid in kaart. Het gaat om hydrologisch, morfologisch en ecologisch, maar ook een belevingsonderzoek.
Onderzoek
Natuur
De Radboud Universiteit kijkt naar de ecologische effecten, met vis (stand en soorten) als basis. De golf die een voorbijvarend binnenvaartschip na laat is bijna een meter hoog en geeft reuring in het water. Dat is schadelijk voor vissen, insectenlarven en mosselen. De langsdam dempt de golven, achter de langsdam is het water rustiger en helderder dan tussen een krib. De langsdammen dempen ook het onderwatergeluid van scheepsmotoren. Door deze effecten is er een grotere dichtheid van het onderwaterleven ontstaan, zowel planten als insecten, dat voedsel is voor vissen. Er zijn nu meer mogelijkheden voor inheemse soorten als de serpeling en de rivierprik om zich weer in de Waal te nestelen. Ook (zeldzame) plantensoorten gedijen beter in het rustige water.
Sportvissers geven terugkoppeling op de soort en hoeveelheid vissen die zij tegenkomen. Zij houden ook de stroming en aanzanding op (gewijzigde) vislocaties in de gaten. Een beroepsvisser draagt bij aan de informatieverzameling door meetkastjes te hangen aan de netten die hij plaatst.
Zand en stroming
De Universiteit Wageningen onderzoekt de effecten van langsdammen op het zandtransport en de stromingspatronen in de Waal. In de instroomopening van de geul ligt een drempel. Dit regelt de toevoer van de hoeveelheid water en zand. Bij laag water is de geul grotendeels afgesloten. Daardoor blijft er meer water beschikbaar in de hoofdgeul om vaardiepte te houden. Bij hoog water helpt de nevengeul met het versneld afvoeren van water naar zee. Om de gevolgen voor zand en water te bekijken is een schaalmodel gemaakt. Maar ook in de praktijk worden data verzameld.
Beleving
De aanleg van een langsdam is een grote landschappelijke verandering voor mensen die in het gebied wonen, werken of recreëren. Die gevolgen worden met een belevingsonderzoek in kaart gebracht. Belangrijke thema’s zijn natuur en recreatie, veilig varen en wonen en vertrouwen. De beleving is in verschillende jaren in kaart gebracht via enquêtes bij inwoners, recreanten (sportvissers en recreatievaarders) en binnenvaartschippers.
Meer informatie over de onderzoeken is te vinden in de folders: Folder WaalSamen 2018 en Folder WaalSamen 2019.
Vervolg
In 2020 worden de resultaten van de onderzoeken gebundeld, zodat er een evaluatie van de pilot langsdammen uitgevoerd kan worden. Dan wordt bekeken of de resultaten aanleiding zijn om ook op andere locaties langsdammen aan te leggen. Ook het samenwerkingsverband WaalSamen wordt tegen het licht gehouden. Het is niet alleen betrokkenheid van overheden, ook de burger doet mee en kennisinstellingen geven hun input. De werkwijze zou ook op andere locaties en projecten toegepast kunnen worden.