Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de uiterwaarden langs de grote rivieren. Om meer structuur en eenheid in het beheer en onderhoud aan te brengen is in 2018 het Team Uiterwaarden van start gegaan. Zij regelen het onderhoud met diverse soorten onderhoudscontracten in. Daarnaast is het mede gebruik van de uiterwaarden toegenomen. Dit geeft nieuwe uitdagingen voor handhaving. Beide onderwerpen zijn in de taakgroepen van de VNR besproken met Rijkswaterstaat.
Beheer
De uiterwaarden van het rivierengebied zijn cruciaal voor de bescherming van 4 miljoen mensen tegen hoog water, voor ecologisch gezonde rivieren en als leefgebied voor planten en dieren. Dat vraagt om een goed beheer en onderhoud. Vanuit de wet is Rijkswaterstaat hier verantwoordelijk voor. In een filmpje en op de website van RWS wordt dit nader toegelicht.
Tot 2014 ging, na de uitvoering van projecten, het beheer van uiterwaarden vaak over naar natuur-beherende organisaties zoals Staatsbosbeheer. Door een uitspraak van het Europese Hof kon dat niet meer. Daarmee zijn veel gronden in eigendom van de Staat (I&W) gebleven, RWS is daar beheerder. Om het beheer en onderhoud langs alle riviertakken te uniformeren is in 2018 het Team Uiterwaarden opgericht. Het gaat over een groot gebied (70.000 ha) met meer dan 12.000 eigenaren. Ongeveer 11.000 ha (1/6 van het totale gebied) is eigen Rijksgrond. De andere gronden zijn van natuurbeherende organisaties, landgoederen, particulieren, gemeenten etc.
RWS heeft de wettelijke (publiekrechtelijke) taak voor álle gronden om te zorgen dat de hoogwaterveiligheid en de waterkwaliteit gegarandeerd blijft. Op de eigen (Rijks)gronden is RWS ook materieel beheerder (privaatrechtelijk) en heeft een zorgplicht, zodat de grond veilig gebruikt kan worden (hekken, bankjes, borden). Daar heeft RWS ook een rol als gastheer; anderen kunnen (in overleg) de gronden gebruiken, mits dit niet tegenstrijdig is met de kerntaken van RWS.
Onderhoudscontract
Er zijn vele eigenaren en daarmee verschillende vormen van onderhoud. De eigenaar mag zelf het onderhoud van het eigen perceel uitvoeren, dat kan een beherende organisatie zijn. Daar waar natuur beherende organisaties grenzen aan de Rijksgronden wordt gekeken of het natuurbeheer en -onderhoud gezamenlijk ingekocht kan worden. Een aantal uiterwaarden heeft een agrarische bestemming, deze worden waar mogelijk verpacht. Dat regelt het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) via een openbare aanbesteding. De gronden die over blijven komen in een nieuw onderhoudscontract uiterwaarden.
Het onderhoudscontract wordt op de markt gezet, voor eigen terreinen en terreinen van derden. Dat is een complexe uitvraag, want het gaat om 15.000 stakeholders. Omdat het veel tijd kost om onderhoud in te regelen (hoe kom je op een terrein, wie heeft de sleutel, wanneer kom je langs) worden het langjarige contracten met aannemers. Zij maken de concrete afspraken over het beheer én worden gevraagd om ambassadeur van het gebied te zijn (zodat ook RWS toegankelijker wordt). Ook voor gemeenten zijn er verschillende vormen om het onderhoud te regelen. Als er sprake is van eigendom kan de gemeente zelf het beheer en onderhoud uitvoeren, hiervoor wordt een onderhoudsovereenkomst afgesloten met RWS. Maar het kan ook mee in het onderhoudscontract van RWS.
Medegebruik van de uiterwaarden
Er is steeds meer mede gebruik van de uiterwaarden; wandelen, fietsen, vissen. In de Coronatijd is het nog drukker geworden. Medegebruik geeft ook overlast als geluid, (zwerf)afval, races en gebruik/handel verdovende middelen. Dan gaat het over toezicht en handhaving. In dezelfde uiterwaard hebben meerdere partijen een (wettelijke) taak. RWS heeft boa’s die, op basis van de Waterwet, bijvoorbeeld letten op de kwaliteit van het water en sporen naar illegale lozingen. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid en een provincie is bevoegd gezag als het gaat om natuurovertredingen. Rijkswaterstaat nodigt de betreffende partijen uit tot samenwerking. Als ieder vanuit zijn rol verantwoordelijkheid neemt, kan er samen gezorgd worden voor veilige en natuurlijke uiterwaarden.