Op 28 januari waren alle leden uitgenodigd deel te nemen aan de thema bijeenkomst ‘Energie van rivierwater krijgen’. Er was aandacht voor aquathermie en waterkracht. Beide vormen zijn uitgebreid besproken en toegelicht met een voorbeeld. In de daarop volgende taakgroepen spraken de bestuurders over de mogelijkheden voor aquathermie en waterkracht per riviertak.
Energie van rivierwater
Meerdere keren is er in de taakgroepen gesproken over de mogelijkheden die de rivier, het verbindende element van de leden van de Vereniging Nederlandse Riviergemeenten, biedt. Daar zit warmte en stroming in, maar hoe kan dat gebruikt worden? In een eerder stadium is besproken welke kansen en mogelijkheden Rijkswaterstaat ziet, maar ook gemeenten willen waar mogelijk graag gebruik van maken van deze vormen van energie opwekking bij het opstellen van een Regionale Energie Strategie of een warmtevisie.
Tot nu toe ligt de nadruk op zon en wind, de mogelijkheden van water zijn veel minder in beeld.
Met een gezamenlijke digitale taakgroepvergadering zijn de bestuurders bijgepraat over de technieken aquathermie en waterkracht.
Aquathermie
Water is een goede warmtedrager, het wordt verwarmd door de zon. Aquathermie is een verzamelnaam voor het duurzaam verwarmen en verkoelen van gebouwen met water. Thermische energie wordt gehaald uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) en drinkwater (TED). Voor de rivieren gaan we uit van oppervlaktewater.
Het water kan rechtstreeks gebruikt worden voor koelen of verwarmen, maar in veel gevallen wordt het gebruikt in combinatie met een warmte-koude opslag (WKO). Koel water gaat in de zomer door een huis heen. Dit water wordt, in een apart systeem, verwarmd door rivierwater en warm opgeslagen in de ondergrond. In de winter wordt dit gebruikt voor het verwarmen.
Aquathermie is opgenomen in het klimaatakkoord, maar is wel een nieuwe manier van warmte opwekken. Om kennis op te doen is er in 2019 een Green Deal ondertekend. Daar is het Netwerk Aquathermie uit ontstaan. Op de website staat veel informatie en kennis om te delen, bijvoorbeeld over techniek, financiering, governance en samenwerkingsvormen.
Het Programma Aardgasvrije wijken biedt financieel de mogelijkheid met aquathermie aan de slag te gaan. Zo wordt in Venlo een wijk aangesloten op een systeem dat gebruik maakt van Maaswater. Onderzocht wordt welke techniek gebruikt kan worden en hoe zo’n netwerk vorm kan krijgen, niet alleen op technisch vlak, maar ook bijvoorbeeld qua governance. In Doesburg wordt voor een wijk gekeken naar de mogelijkheden van de Oude IJssel.
Waterkracht
Bij waterkracht gaat het om de stroming en het verval van het rivierwater. Tot nu toe is vooral gebruik gemaakt van het verval bij stuwen. Deze technieken kennen echter een hoge vissterfte en mogen daarom niet gebruikt worden.
Ondanks de geringe stroming in Nederland ontwikkelen diverse bedrijven alternatieven die, op kleinere schaal, bruikbaar zijn. Zo is er de Lintur, die met twaalf schoepen gebruikt maakt van weerstand en liftkracht. De Oryon Watermill is een verticale-as-turbine die als een draaideur in het water draait en werkt op stuwkracht. De schroef van Archimedes werkt als een schoep. Deze nieuwe technieken kennen nauwelijks vissterfte en kunnen op verschillende locaties toegepast worden.
Een landelijke studie wijst uit dat alle technieken om energie uit water te winnen relatief weinig bijdragen (2%) aan de totale energiemix van Nederland. Het Ministerie van EZK is verantwoordelijk voor de energietransitie en zet vanuit dat oogpunt niet landelijk in op water.
Regionaal of lokaal kan het echter wel een bijdrage leveren. Vaak zijn er Rijkswateren mee gemoeid; I&W houdt wel ruimte om mee te denken.
Potentie van rivieren
Na de gezamenlijke bijeenkomst is in de afzonderlijke taakgroepen verder gesproken over de mogelijkheden die de bestuurders zien langs hun eigen rivier. Meerdere gemeenten zijn aan de slag met of aan het denken over de toepassing van aquathermie. Er is vooral behoefte aan kennis. Wat zijn de concrete mogelijkheden en hoe ga je aan de slag? Het rondkrijgen van de businesscase is daarbij de grootste uitdaging. Tot nu toe lijkt dat alleen met subsidie te lukken.
Over de mogelijkheden van waterkracht wordt wisselend gedacht. Het zal vooral gaan om lokale toepassing, daar kan het wellicht een deel van de energievraag oplossen. Die 2% van de landelijke opgave zal toch vooral in riviergemeenten landen en een hoger percentage geven. De huidige technieken zijn nog deels in experimenteel stadium en zullen verder geholpen moeten worden. Die gedachte ondersteunen de bestuurders.
Het bestuur van de VNR bekijkt hoe we dit onderwerp verder oppakken en uitwerken. Het blijft zeker onderwerp van gesprek in de taakgroepen.