Een schuur in een zandwinpolder, waar archeologische opgravingen bewaard worden, was op 24 mei de inspirerende locatie voor de Jaarvergadering van de VNR. Het project ‘Over de Maas’ stond centraal. Rondom Dreumel zijn landbouwgronden onttrokken voor zandwinning en komt een natuurgebied met extensieve recreatie terug. De bestuurders spraken met elkaar over het project vanuit het perspectief van de gemeente, de ontzander, de (natuur)beheerder en de archeoloog. Natuurlijk is het gebied ook met de fiets verkend. Informatie over het project is hier te vinden.
De gemeente
Als gemeente gelegen tussen de rivieren Waal en Maas is water geborgd in de identiteit van de ‘West Maas en Waler’. Het gevaar komt niet zozeer van buiten de dijk, maar binnendoor, als ‘badkuip’ vanuit Nijmegen. Landbouw is een belangrijke bestaansbron. Samen geeft dat een cultuur van ‘voeten in de klei, zorgen dat je het voor elkaar krijgt’.
Het draagvlak voor het nemen van maatregelen voor de waterveiligheid is best groot. Aanvankelijk zou er binnendijks zand gewonnen worden. Na veel praten en onderzoek is de huidige alternatieve buitendijkse locatie van 300 ha uitgewerkt. De gemeente heeft afspraken gemaakt met de ontzander over hoe het gebied opgeleverd wordt; het gaat van agrarisch gebied naar natuurgebied met extensieve recreatie. Natuurmonumenten neemt het beheer op zich.
De ontzander
Nederzand is een combinatie die de zandwinning in het gebied uitvoert. De gemeente wilde buitendijks meewerken aan zandwinning. Allerlei alternatieven met diverse invalshoeken zijn bestudeerd en uiteindelijk is deze variant er uit gekomen. Met heel veel positieve effecten, maar met de landbouw als verliezer. Het 100% private project heeft drie doelstellingen:
- * Delfstoffenwinning: industriezand (betonindustrie), klei (voor dijken) en ophoogzand;
* Natuurontwikkeling;
* Rivierverruiming: een waterstanddaling van 148 mm.
Er komt een plas bovenstrooms bij de Stuw van Lith, waar rekening gehouden moet worden met kwel. Door de aanleg van een nevengeul wordt waterstanddaling bereikt. Hier komt een brug over heen naar het veer. Door deze te verlengen (nog mogelijk in de werkzaamheden) kan meer waterstanddaling bereikt worden. Bij de plas benedenstrooms van de stuw is sprake van een getijdenwerking van 30 cm. Daar moet bij de (her)inrichting van het gebied rekening mee gehouden worden.
Voor de start van de werkzaamheden zijn alle buren bezocht om kennis te maken, maar ook om bedreigingen en kansen te inventariseren. Hier is op ingespeeld door bijvoorbeeld een eigen weg voor de vrachtwagens in het gebied aan te leggen, zodat de dijk ontlast werd. Ook was er ruimte voor de aanleg van een openluchtschaatsbaan.
In 2010 zijn de werkzaamheden gestart. Er is meteen begonnen met herinrichting van het gebied. Daardoor is het eerste deel nu klaar en begint natuur zich te ontwikkelen. Extensieve recreatie (fietsen) is ook al mogelijk. In verband met de economische crisis en de tijdelijk verminderde vraag naar zand, loopt het project uit. Met de gemeente zijn afspraken gemaakt over het vervolg.
De (natuur) beheerder
Natuurmonumenten maakt zich sterk voor alle natuur die er is en nieuwe natuur die gaat komen in Nederland. Over de Maas maakt onderdeel uit van de visie Meer Maas, die Natuurmonumenten opgesteld heeft. Het gebied Over de Maas komt in erfpacht bij Natuurmonumenten, er zijn afspraken gemaakt over het beheer. De verharde wegen blijven bij de gemeente. Natuurmonumenten zorgt voor het groen en de basistoegankelijkheid. Lokaal wordt met pachters gewerkt. Als er begrazing aan de orde is, worden lokale boeren benaderd. Het gaat dan om vleeskoeien en jongvee.
Ontwikkeling van natuur is één van de doelen:
- * Ooibossen;
* Stroomdalgrasland;
* Onderwaternatuur.
Grazers zijn belangrijk voor het onderhoud, hoewel er aanvullend gemaaid moet worden. Dit heeft te maken met de vegetatielegger in het kader van Stroomlijn. Verbinding van de natuur met de omgeving is ook een doel, daarom is er een basistoegankelijkheid van het gebied. Veel mensen hebben aangegeven te willen helpen met het onderhoud.
De archeoloog
Uit voorafgaand onderzoek is geconcludeerd dat het gebied Over de Maas geen bijzondere archeologische waarde zou hebben. Bewoners zijn aan de slag gegaan met metaaldetectoren en al snel bleek er veel te vinden te zijn. In samenwerking met Nederzand is de archeologische werkgroep ‘Expeditie Over de Maas’ opgericht; een groep vrijwilligers die opgravingen mag doen. Zij gaan mee op de zandzuigers en bekijken welke plekken in het gebied interessant zijn. Er is ondersteuning vanuit universiteiten met een archeologie opleiding. Nederzand heeft de schuur beschikbaar gesteld als verzamelplaats voor de vondsten. De opgravingen zijn zeer divers. Er zijn mammoetbotten gevonden, sieraden, bouwfragmenten en rails, maar ook de resten van dertien schepen. Eén schip ligt in water in een container in de schuur om verder geconserveerd te worden. Het werk wordt geheel vrijwillig gedaan. Vanwege de ingeschatte lage archeologische waarde is er geen ondersteuning van instanties. De wens is om de opgravingen bij elkaar in de schuur tentoon te kunnen stellen. Hier zal een aantal overheden zich nog hard voor moeten maken.
De praktijk
De werkzaamheden zijn in een deel van het gebied nog in volle gang; zandzuigers zijn aan het werk, er liggen bergen zand te wachten op transport en archeologen met oranje jasjes lopen rond om vondsten veilig te stellen. Het andere deel van het gebied is al opgeleverd. Er is geen landbouw meer te bekennen, het is een natuurlijk ingericht gebied, fietspaden zijn aangelegd en begaanbaar, grazers lopen er rond en de schaatsbaan kan bij vrieskou in gebruik worden genomen. Bij hoog water zal de geul vol lopen en ervoor zorgen dat de waterstand in het algemeen lager wordt.